Στα τέλη της προηγούμενης χρονιάς, σε μία συζήτηση, ο συγγραφέας και πολιτικός επιστήμονας Τάκης Παππάς μου είχε πει τρία πράγματα, τα οποία μου είχαν φανεί πολύ ενδιαφέροντα και τα οποία σκέφτομαι και συζητώ με διάφορες αφορμές από τότε. Πρώτον, ότι η σημερινή κρίση δεν είναι τόσο κρίση οικονομική, όσο κρίση εμπιστοσύνης στο πολιτικό σύστημα. Δεύτερον, ότι όλες οι προηγούμενες χρεοκοπίες-καταρρεύσεις της χώρας μας δεν είναι ίδιες, και ότι η σημερινή είναι εξαιρετικά παρόμοια με μόνο τρεις από αυτές.

Τρίτον, ότι αυτές οι κρίσεις, οι παρόμοιες με τη δική μας, διήρκεσαν η καθεμία κατά μέσον όρο 16 χρόνια.

Αρκετούς μήνες μετά, ο Παππάς καταγράφει και αναλύει αυτές τις ιδέες, που είναι στην ουσία πλευρές μιας πολύ ενδιαφέρουσας ανάλυσης της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, στο νέο του βιβλίο «Σε Τεντωμένο Σκοινί – Εθνικές κρίσεις και πολιτικοί ακροβατισμοί, από τον Τρικούπη έως τον Τσίπρα», που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Iκαρος.

Σύμφωνα με τον Παππά, οι τρεις προηγούμενες κρίσεις που είναι παρόμοιες με τη δικιά μας είναι οι εξής:

1. Η κρίση του 1893 με το «δυστυχώς επτωχεύσαμεν» του Χαριλάου Τρικούπη, που οδήγησε στον ελληνοτουρκικό πόλεμο, στον διεθνή οικονομικό έλεγχο και σε πολύχρονη και διαβρωτική πολιτική και οικονομική αστάθεια. Αυτή κράτησε 17 χρόνια.

2. Η κρίση που ξεκίνησε με το αποτυχημένο πραξικόπημα των βενιζελικών του 1935 και οδήγησε στην παλινόρθωση της μοναρχίας, τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου, ενώ ακολούθησαν η Κατοχή, ο Εμφύλιος Πόλεμος και στη συνέχεια μερικά ακόμα χρόνια πολιτικής αστάθειας. Κι αυτή η κρίση κράτησε επίσης 17 χρόνια.

3. Η κρίση που ξεκίνησε λίγα χρόνια μετά, το 1961, με τον «Ανένδοτο» του Γεωργίου Παπανδρέου. Η έντονη πολιτική αστάθεια και η ακραία πόλωση οδήγησαν στη δικτατορία του ’67 και την κυπριακή τραγωδία. Αυτή η κρίση κράτησε 13 χρόνια.

Και οι τρεις περιπτώσεις είχαν κάποια κοινά χαρακτηριστικά. Πρώτα απ’ όλα, παρ’ όλο που αυτές οι κρίσεις είχαν διαφορετικές αφορμές (μία χρεοκοπία, μία δικτατορία και μία προσπάθεια απονομιμοποίησης μιας εκλεγμένης κυβέρνησης), σε όλες υπήρξε μια έντονη κρίση νομιμοποίησης του πολιτικού συστήματος: Οι ηγεσίες ήταν ανεπαρκείς, ο κοινοβουλευτισμός ήταν σαθρός και η μεσαία τάξη, που αποτελεί τη ραχοκοκαλιά της φιλελεύθερης δημοκρατίας, ήταν αδύναμη.

Αυτοί οι τρεις παράγοντες, σύμφωνα με τον συγγραφέα, είναι οι αιτίες αυτών των κρίσεων, και ταυτόχρονα οι αιτίες που δεν επέτρεπαν στις κρίσεις να τελειώσουν. Ο Παππάς τεκμηριώνει με τις απαραίτητες ιστορικές αναδρομές ότι η σημερινή κρίση είναι μια τέτοια κρίση. Αν και διαφωνίες μπορούν να εκφραστούν στις επιμέρους παραδοχές, η σύγκριση και η ανάδειξη των ομοιοτήτων αποτελούν αφορμή για σκέψη.

Το σημαντικότερο από όλα σε μια τέτοια ιστορική καταγραφή, βέβαια, είναι το τέλος. Αυτό θέλουμε να ξέρουμε όλοι, έτσι δεν είναι; Αν οι προηγούμενες κρίσεις ήταν τόσο παρόμοιες με τη δική μας, πώς τελείωσαν αυτές; Πώς μελετώντας τις μπορούμε να φανταστούμε το τέλος της δικιάς μας; Η απάντηση, φοβάμαι, είναι «δύσκολα».

Και οι τρεις κρίσεις τελείωσαν με τον ίδιο, απαράλλαχτο τρόπο: Στο τέλος, το κατεστραμμένο και απολύτως εξευτελισμένο πολιτικό προσωπικό κάλεσε έναν ηγέτη ο οποίος είχε προηγούμενη πολιτική (ή στρατιωτική) εμπειρία και αρκετά ευρεία αποδοχή, αλλά βρισκόταν εκτός πολιτικής σκηνής, να έρθει και να αναλάβει την ηγεσία της χώρας, δημιουργώντας σε όλες στις περιπτώσεις έναν εντελώς νέο πολιτικό σχηματισμό.

Το 1910 ήρθε ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ίδρυσε το Κόμμα Φιλελευθέρων, το 1952 ο Αλέξανδρος Παπάγος, που ίδρυσε τον Ελληνικό Συναγερμό και το 1974 ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, που ίδρυσε τη Νέα Δημοκρατία. Οπότε, τι συμπέρασμα μπορεί να βγάλει κανείς για το σήμερα;

Αν η κρίση που περνάμε σήμερα είναι, όπως αναλύεται εκτενώς στο κεφάλαιο 8 του βιβλίου, αντίστοιχη αυτών των τριών, μπορεί να υποθέσει κανείς ότι θα τελειώσει και με παρόμοιο τρόπο: Οταν θα πιάσουμε πάτο, θα καλέσουμε κάποιον πολιτικό εκτός πολιτικού συστήματος, ο οποίος θα φτιάξει ένα νέο κόμμα και θα κατοχυρώσει την πολιτική νομιμοποίηση που οι υπάρχουσες δυνάμεις έχουν χάσει.

Αυτό το «νέο» μπορεί να μοιάζει αδιόρατο αυτή τη στιγμή, δύσκολο να μαντέψει κανείς από πού μπορεί να ξεπεταχτεί, με ποια πολιτική διαδικασία να διαμορφωθεί και να προκύψει.

Φυσικά, είναι δύσκολο. Οπως είπαμε, οι προηγούμενες κρίσεις διήρκεσαν κατά μέσον όρο 16 χρόνια. Πώς να μαντέψουμε με σαφήνεια το τέλος εμείς;

Αφού είμαστε ακόμη στα μισά.

Θοδωρής Γεωργακόπουλος (Καθημερινή)